Het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog, 1918, kenmerkt zich door schaarste aan levensmiddelen en grondstoffen. Aan alles is gebrek en levensmiddelen zijn op de bon om de verdeling zo eerlijk mogelijk te laten verlopen. In een bericht van de landbouwcommissie te Scheemda worden aardappelleveranciers opgeroepen hun partijen aan te melden en “wanneer geen voldoende partijen worden opgegeven, dan moet worden overgegaan tot vordering”, aldus administrateur Van der Steeg. Middels een bekendmaking in de krant krijgen de Scheemders te horen welke levensmiddelen in de komende week te krijgen zijn. Dat is in oktober. Twee maanden later is de situatie sterk verslechterd en lezen we over brandstofschaarste en ‘regeringskool’, raapknollen en wortelen die worden verstrekt.

Maar waar de mensen het meest voor vrezen, is de onbekende ziekte, waarvan rond 7 juli 1918 voor het eerst melding wordt gemaakt. In het Engelse Interneringskamp in Groningen is de ‘zogenaamde Spaansche griep’ uitgebroken. Honderd zieken zijn er, maar hun toestand is niet ernstig. Men hoopt dat de patiënten in enige dagen genezen zullen zijn, aldus de krant. Maar het loopt anders.

De eerste waarschuwingen worden gegeven, verloven van militairen worden ingetrokken en overal in ons land komen berichten van zieken. Dr. Hernando legt uit wat de kenmerken zijn, koortsverschijnselen en storingen in de ademhalingsorganen, later gepaard gaande met infecties aan bronchiën en longen. Patiënten sterven soms binnen 2 of 3 dagen.

In de weken daarna wordt het menens. In een bedrijf in Uitgeest, waar 30 mensen werken, verschijnen nog 9 op het werk. In de kranten staan berichten als ‘De ziekte draagt nu ook een kwaadaardig karakter’. In november worden de scholen gesloten.

Uit de beruchte novembermaand van 1918, het hoogtepunt van de ziekte uitbraak, is nog een Scheemder Courant bewaard gebleven waaruit blijkt, dat in de week van 16 tot 22 november maar liefst 19 personen in de toenmalige gemeente Scheemda zijn overleden. In de week daarvoor noteert de krant 20 sterfgevallen.

Ouderen vertellen dat er van begrafenisplechtigheden dikwijls geen sprake is omdat veel familieleden ziek te bed liggen en iedereen zo z’n eigen zorgen heeft.

Talloos zijn de verhalen die over de epidemie de ronde doen. In Zuidbroek, zo vertelt mijn oma, ligt een scheepje waarop een groot gezin woont, maar wanneer de ziekte eenmaal aan boord is gekomen, wordt de een na de ander ziek en sterft. Verschillende dagen achtereen zijn de ouders genoodzaakt om een kind ten grave te dragen.

In Scheemda worden vooral de families Wol en De Boer erg bekend. Het eerste gezin verliest binnen twee weken twee opgroeiende jongens, terwijl het gezin De Boer, aan het Koedieplaantje, de vader en vier kinderen verliest. Opmerkelijk is dat juist de jongeren het slachtoffer zijn. Met het sluiten van de scholen hoopt men de verspreiding van de ziekte tegen te gaan.

Hoeveel mensen er in Scheemda precies aan de ziekte zijn overleden, is moeilijk te zeggen. Maar de piek in het aantal sterfgevallen in 1918 geeft wel enige indicatie. In het jaar 1916 overlijden in totaal 68 personen, in 1917 zijn dat er 70, maar in 1918 125, dus 55 personen meer. En als we kijken naar het jaar 1919 met 72 overledenen, kan de conclusie worden getrokken dat er in de toenmalige gemeente, Scheemda, Heiligerlee, Westerlee, Nieuw Scheemda en ’t Waar ongeveer 55 aan de griep zijn overleden.

NB. In heel Europa en Noord-Amerika maakt de Spaanse griep naar schatting 25 miljoen slachtoffers. Elders wordt gesproken van 50 tot 100 miljoen mensen wereldwijd (Red.)